متن کامل مقاله

جایگاه ICT در توسعه جوامع

 
فایل 2فایل 1
 
 

امروزه توسعه جوامع، یکى از ضروریات زندگى بشر محسوب مى‏شود که حوزههاى علمیه از آن مستثنا نیست؛ بلکه در جوامع علمى ـ فرهنگى به خصوص حوزه دین، نیاز بیشترى احساس مى‏شود تا در راستاى اهداف خود بتواند با فراسوى دنیاى خویش به دور از موانع و چالش‏هاى حاصل از ساختارها و افکار سنتى ارتباط وسیع، سریع، عمیق و آسان‏ترى برقرار کند و مخاطبان خود را به سطح بین الملل گسترش داده، اطلاع‏رسانى(2) کاملى را به انجام رساند.
دو عامل اساسى و حیاتى «اطلاعات» و «ارتباطات»، توسعه را پایدار و پویا کرده و مى‏تواند پیشرفت را در جوامع مختلف و به پایین‏ترین و ریزترین موقعیت‏هاى اجتماعى و علمى تسرّى دهد. ICT توسعه را از انحصار خواص در آورده، در معرض عموم جامعه قرار مى‏دهد و ریشه‏هاى آن را در جامعه مستحکم کرد، توسعه را به صورت یک امر نهادینه براى آیندگان به ارمغان مى‏گذارد و در یک جمله مى‏توان گفت که توسعه جوامع بدون ICTغیر ممکن و محال است.
جهت نیل به چنین جامعه توسعه یافته‏اى، باید تمامى ساختارهاى موجود در جامعه را مجهّز به ICT و هماهنگ با آن نمود تا بتوان یک جامعه اطلاعاتى و ارتباطى(3) ایجاد کرد. جامعه اطلاعاتى و ارتباطى به جامعه‏اى گویند که تمامى فعالیت‏هاى اجتماعى جامعه به مقوله ICT وابسته باشد و مردم آن جامعه از ICT حداکثر استفاده را داشته باشند.
در چنین جوامعى، افراد خود را به یکسرى اعمال و رفتارهاى خاصى ملزم مى‏کنند، که گرایش به شبکه، همیشه در دسترس بودن، وابستگى به ابزار ICT و توانایى همیشه به روز بودن اطلاعات را مى‏توان از آن موارد برشمرد. نیل افراد جامعه به توسعه در زمینه ICT اثراتى همچون: ارتقاء سطح آگاهى عموم، انحصار شکنى مخاطبان خاصّ مراکز علمى و فرهنگى، از بین رفتن فاصله‏ها، حذف محدودیت آزمون و جلسات مراکز علمى و آموزشى از راه دور و تبادل و ارتقاء فرهنگ اشاره نمود.
بنابراین، باید اذعان داشت که باید بسترسازى مناسبى جهت استفاده از ابزار ICT انجام داد و استفاده مستمر از امکانات و اطلاعات جدید و به روز را سرلوحه کار قرار داد تا بتوان به جامعه‏اى توسعه‏یافته دست یافت.
زمینه‏هاى نیاز حوزه دین به ICT
در عصر حاضر، ICT چنان تأثیرى بر جوامع گذاشته است که زندگى بشرى بدون وجود آن بسیار مشکل و حتى در برخى عرصه‏ها غیر ممکن مى‏باشد و در مواردى همچون ارتباطات قاره‏اى و کشورى و مبادلات تجارى و بازرگانى، بدون ابزار و سیستم‏هاى مخابراتى و ICT امکان‏پذیر نیست. در نیاز عادى جوامع از خطوط تولید و ارتقاء کیفیت محصولات صنعتى و کشاورزى گرفته تا مسائل پزشکى اتاق‏هاى عمل و یا مراکز بهداشتى روستاهاى دور افتاده، همگى محتاج چنین فنّاورىاى مى‏باشند. اگر بخواهیم خریدهاى مهم را که مستلزم هزینه‏کردها و سفرهاى طولانى است انجام دهیم، اگر نیازمند بهره‏گیرى از منابع پر حجم اطلاعاتى باشیم و اگر قصد ضبط اطلاعات در حجم زیاد و با عمر طولانى را داریم، بهترین مسیر که کوتاه، سریع، مطمئن و ارزان مىباشد، استفاده از ICTاست. همچنان که در جدول نمایان است، همین خدمات و فواید گسترده ICT است که باعث شده مردم جهان به سوى آن متمایل شوند. تصویر نمودار تعداد سال‏هایى که طول کشید تا استفاده‏کنندگان به تعداد 50 میلیون نفر برسند(4) در سال 1997م کاربران اینترنت در سطح جهان از 82 میلیون نفر(5) تجاوز نمى‏کرد؛ ولى در آغاز سال 2002 این آمار به 480 میلیون کاربر مى‏رسد و با محاسبه دو برابر شدن کاربران اینترنت در هر صد روز، پیش‏بینى مى‏شود که این تعداد در سال 2005 به 720 میلیون نفر برسد. این سیر صعودى به زودى به جایى مى‏رسد که نیاز عمومى بشر به ابزار ICT یک امر بدیهى تلقى شود. و در این جهش، حوزه دین هم مى‏تواند زمینه‏هاى بسیارى را براى خود تعریف کند و از این ارمغان قرن بیستم در راستاى اهداف خود بهره‏ها ببرد و جایگاه خود را در گردونه اطلاعاتى و ارتباطى دنیا حفظ کند. با بررسى و شناخت زمینه‏هاى ICT استفاده مى‏توان علاوه بر ایجاد جذابیت و انگیزه‏هاى بهره‏ورى، قدم‏هاى مطمئن‏ترى برداشت و با بهینه‏سازى و منسجم کردن امکانات سرعت بیشترى به توسعه آن داد و بهصورت یک امر نهادینه تبدیل نمود. برخى از آن موارد، از قرار ذیل مى‏باشد:
1. تأمین پشتوانه تصمیم‏گیرى
وجه تمایز انسان با سایر موجودات، تفکّر و تصمیم گرفتن بر مبناى آن مى‏باشد. تصمیم‏گیرى اساس کردار هوشمندانه است و در اصطلاح، به حرکاتى هوشمندانه مى‏گویند که پشتوانه آنان تصمیمات درست و بجا بوده باشد. با تصمیم‏گیرى مناسب مى‏توان از فرصت‏ها بهره‏مند شد و معایب را برطرف نمود. در جامعه امروزى نیازهاى زندگى بشرى به‏سرعت در حال تغییر است که شبهات، تردیدها، تهدیدات و در مقابل، فرصت‏هاى بسیارى را براى حوزه دین بوجود مى‏آورد و با تصمیم‏گیرى‏هاى مناسب مى‏توان از حالت انفعالى درآمده بر شرایط موجود فائق شد. بدیهى است که هیچ تصمیمى بدون پشتوانه اطلاعات مفید، فرجام مطلوبى ندارد و این اطلاعات است که مى‏تواند به تصمیمات درست و به‏موقع عینیت ببخشد. ICT مى‏تواند تأمین کننده چنین نیاز حیاتى و جایگاه و موقعیت حوزه دین باشد و در مواردى همچون: مدیریت بخش انسانى، مدیریت آموزشى، نظام مالى، نظام ساختار ادارى، انتخاب و کشف ضرورت و اولویت مباحث مورد پژوهش، مخاطب‏شناسى، شناسایى ضعف‏ها و قوت‏ها بهوسیله مقایسه‏ها (comparisons)، مى‏توان از ICT جهت رسیدن به تصمیمات صحیح و درست بهره‏مند شد.
2. تأمین کمّى و کیفى اطلاعات پژوهشى
در گذشته کاربر جهت جمع‏آورى اطلاعات درباره پژوهش مورد نظر نیازمند صرف هزینه‏هاى بسیار و زمانى طولانى بود و چه بسیار تحقیقاتى که به خاطر در دسترس نبودن اطلاعات کافى، در بین راه عقیم مى‏ماند و یا از همان ابتداء شروع نمى‏شدند. اطلاعات مایه حیات تحقیقات و پژوهش است و حرکت‏هاى علمى بدون اطلاعات لازم و مفید غیر ممکن مى‏باشد. از طرف دیگر، سرعت و کیفیت دسترسى به اطلاعات دو عامل مهم در توفیق یک امر پژوهشى است و چه بسیار فعالیت‏ها و انگیزه‏هاى تحقیقاتى شخصى و گروهى که به خاطر کندى دسترسى به اطلاعات که آن هم نتیجه عدم کیفیت اطلاع‏رسانى است، رها و یا فراموش شده‏اند.
ICT مى‏تواند تأمین کننده اطلاعات لازم و مفید با سرعتى بسیار بالا و با کیفیتى مطلوب و غیر قابل قیاس نسبت به طرق سنتى باشد و حوزه دین را در تأمین اطلاعات پژوهشى و پشتوانه تحقیقات یارى نماید. و زمینه تقویت انگیزههاى پژوهشى را فراهم آورد. از آنجا که در ICTاطلاعات به میزان فراوانى وجود دارد و این موضوع باعث مى‏شود که عطش دانایى و بیشتر دانستن را زیادتر کند، بنابراین این ابزار کارآمد مى‏تواند نقش پژوهش‏زا بودن خود را ایفا نماید و به پرورش پژوهشگران بپردازد و این همان چیزى است که حوزه‏هاى دینى به آن نیاز مبرمى دارند.
3. جهانى‏سازى مخاطبان
یکى از پایه‏ها و ارکان تبلیغ اصول و ارزش‏هاى دینى ـ مذهبى ایجاد ارتباط مطلوب با مخاطب مى‏باشد. هرچه کیفیت رابطه بالاتر و راحت‏تر باشد، اثرگذارى آن عمیق‏تر مى‏شود و نیز هرچه ارتباطات وسیع‏تر باشد، تعداد مخاطبان بیشتر شده، به تکلیف تبلیغى کامل‏تر عمل مى‏شود. مخاطبان زیاد و استمرار مخاطب‏سازى خود یکى از قراین موفقیت مى‏باشد و حوزه دین بدون مخاطب فقط جنبه علمى صرف پیدا مى‏کند و از جنبه فرهنگى و جامعه‏سازى فاصله مى‏گیرد؛ به بیان دیگر، حوزه دین نیازمند روابط گسترده مى‏باشد تا بتواند به شکل موفق‏ترى به وظایف درون سازمانى و بین سازمانى با مخاطبان عمل کند. جهت نیل به چنین اهدافى چاره‏اى جز استفاده از ICTنمى‏باشد. به وسیله ICT مى‏توان در موارد ذیل به ایجاد رابطه و تعمیق آن پرداخت:
روابط مدارس علمیه تشیع داخل و خارج از کشور با یکدیگر؛ در دسترس قرار دادن منابع علمى و دینى در سطح جهانى؛ به روز سازى اطلاع‏رسانى؛ سرعت‏بخشى در ارتباطات؛ در دسترس بودن شخصیت‏هاى حقیقى و حقوقى؛ توسعه کمى مخاطبان از داخل به دوردست‏ترین مناطق خارج از کشور؛ روابط حوزه دین با سایر حوزه‏هاى جامعه در داخل و خارج از کشور؛ اطلاع‏رسانى مراکز آموزشى و علمى به مخاطبان خاصّ خود؛ روابط اساتید، علماء، صاحب‏نظران و نظریه‏پردازان حوزه دین با یکدیگر؛ روابط مراکز تحقیقاتى و پژوهشى با یکدیگر؛ و روابط متقابل مراکز فرهنگى و تبلیغى با هم.
4. کاهش هزینه‏ها
چه بسیار مراکزى بوده و هستند که به خاطر تبلیغات ICT و هیاهوى ایجادشده، هزینه‏هاى گزاف مربوط به ایجاد، نگهدارى و به روز کردن ICT و تأمین نیروى انسانى ماهر را متحمل شده‏اند؛ ولى نتوانسته‏اند دو اصل مهم ارتباطات و اطلاعات را محقق سازند؛ نه اطلاعات مفید و کارسازى ارائه مى‏دهند و نه ارتباطات درستى برقرار مى‏کنند. از این‏رو، مشکلاتشان همچنان به قوّت خود باقى مانده و در سرعت‏بخشى به اطلاع‏رسانى افزایش چشم‏گیرى نداشته‏اند و هنوزه کاربران و مخاطبان آنها باید جهت کسب اطلاعات و ایجاد ارتباط هزینه زمانى و مالى بالایى بپردازند؛ در حالى که ICT بر مبناى کاستى هزینه‏ها و ازدیاد سرعت اطلاع‏رسانى استوار مى‏باشد. امّا، نهادهاى حوزوى مى‏توانند با رویکرد و نگرشى صحیح به ICT در خصوص تأمین اهداف خود، کاهش هزینه‏ها و افزایش سرعت سرمایه‏گذارى کنند و در نتیجه گام‏هاى جدّى و نتیجه‏بخشى در مسیر توسعه این فنّاورى در حوزه دین بردارند.
نقش حوزه دین در توسعه ICT
همان‏طور که ICT به حوزه دین، مسائل و علوم دینى کمک‏رسانى مىکند، حوزه دین هم نقش بسیار مؤثر و مفیدى را در توسعه ICT ایفا نماید. ICT ضمن تشویق اندیشمندان و محققان علوم دینى و کشاندن آنان در، عرصه فنّاورى، امکانات و ابزارهاى راهگشایى را فراهم کرده، فرصت‏ها و زمینه‏هاى مناسبى را در خصوص پیشبرد علوم اسلامى ایجاد مىنماید.
1. مشروعیت بخشى
نظام، سازمان و ساختار ادارى حوزه‏هاى علمیه، علماء و مراجع، مراکز علمى ـ پژوهشى و مراکز فرهنگى ـ تبلیغى نیز هر کدام به عنوان بخشى از حوزه دین مى‏توانند وظایف خود را در راستاى تحقق بخشیدن بخشى یا تمامى موارد توسعه ICT انجام دهند تا همچون قرون پرافتخار گذشته، در نوآورى‏هاى مفید و فنّاوریهاى روز پیشرو باشند.
زمانى که حوزه دین امرى را تأیید و خود متصدّى ترویج آن شود، آن‏چنان سرعتى به توسعه ICT در جوامع دینى مى‏دهد که هیچ جایگاهى نمى‏تواند چنین اثرى را برجاى نهد. در مقابل، اگر حوزه دین بانگ مخالفت سردهد سرعت توسعه آن چنان کُند مى‏شود که هیچ حرکتى نمى‏تواند به آن سرعت بخشد.
جاى بسى خوشحالى است که توجه و اهتمام حوزه علمیه قم به توسعه فنّاورى باعث شده که شهر مقدس قم در این زمینه پیشتاز باشد و در بهره‏ورى از رایانه و اینترنت از لحاظ کمّى بعد از تهران، شهر دوم ایران و به نسبت جمعیت، شهر اوّل به شمار آید. به عقیده برخى کارشناسان در تهران از هر 20 نفر، یک نفر با رایانه و اینترنت کار مى‏کند؛ ولى در قم از هر 12 نفر، یک نفر درگیر با این ابزارها سروکار دارد.
2. سرمایه‏گذارى
سرمایه‏گذارى مهم‏ترین مقوله در امر توسعه ICT مى‏باشد. حوزه دین داراى منابع مالى مستقّل است و در برنامه ملّى توسعه و کاربرى فنّاورى اطلاعات و ارتباطات ایران (تکفا) از جمله بخش‏هاى دریافت کننده اعتبارات و حقوق مالى است و همچون کشورهاى موفّق در عرصه ICTکه بخش عظیمى از قدرت سیاسى، اجتماعى، علمى و فرهنگى‏شان مرهون سرمایه‏گذارى‏هاى هنگفت در این زمینه است، مى‏تواند با جهت‏دهى صحیح و سرمایه‏گذارى‏هاى مناسب، به توسعه ICT در جامعه دینى و ملى کمک کند.
البته هرچه درک و شناخت نسبت به ICT بیشتر باشد، نقاط قوّت و ضعف بهتر شناخته شده و سرمایه‏گذارى‏ها صحیح‏تر و مؤثرتر انجام مى‏گیرد و به توسعه شتاب بیشترى مى‏دهد. گفتنى است که سرمایه‏گذارى حوزه دین در صورتى منجر به توسعه ICT خواهد شد که از دو شرط اساسى مقرون به صرفه بودن و استمرار برخوردار باشد. از آنجا که هدف در سرمایه‏گذارى ICTکاهش هزینه‏هاى بهره‏ورى و ارتقاء کیفیت تجهیزات و خدمات‏رسانى ICT است تا در نهایت بتواند ما را به همگانى شدن ICT در جامعه دینى سوق دهد، باید توجه داشت که با پرهیز از سرمایه‏گذارى‏هاى نادرست است که از عواقب غیر مطلوب مصونیت مى‏یابیم. در غیر این صورت، از فواید بسیارى همچون سرعت و ارزانى محروم مى‏مانیم و پس از مدتى به خاطر تحمیل شدن هزینه‏هاى گزاف، پیامدهاى غیر قابل جبرانى پیش‏آمد خواهد کرد.
ویژگى دیگرى که قابل توجه است و بسیار ضرورى مى‏نماید، استمرار و دائمى بودن سرمایه‏گذارى است. سرمایه‏گذارى‏هاى مقطعى و ناچیز، چهره‏اى ناهماهنگ درست مى‏کند که در نتیجه، فقط بخش‏هاى خاصى نسبت به ICTمجهز مى‏شوند و یا در بسیارى از موارد، خدمات عرضه شده ناقص ارائه مى‏شوند. مثلاً مؤسسه‏اى مىخواهد پایگاهى بر روى اینترنت ایجاد کند، با سرمایه اندک چیزى جز صفحه‏اى ناقص و ضعیف که لینک‏هاى آن محتوایى در پى نخواهد داشت، ارائه نمىگردد؛ ولى با سرمایه کافى مى‏تواند صفحه index کاملى طراحى کند تا کاربران با نگاه اوّل جذب پایگاه شوند و از مشتریان دائمى آن باشند.
بجاست که جهت تعیین میدان توسعه فنّاورى در حوزه دین، مقدار و درصد سرمایه‏گذارىهاى سالانه در بخش توسعه ICT تعیین شود تا شاهد سیر صعودى این صنعت و موفقیت مدیران تصمیم‏گیر باشیم.
3. فرهنگ‏سازى
اگر گروه‏ها و بخش‏هاى مهم جامعه چون: فرهیختگان، علماء و دانشمندان؛ تصمیم‏سازان و تصمیم‏گیران؛ کاربران ICT آشنا باشند، سرعت بسیار زیادى در توسعه و گسترش آن ایجاد مى‏شود. هم‏اکنون، در حوزه دین در این راستا تلاشهاى مستمرى انجام مى‏گردد و از طریق: مجلات، خبرنامه‏ها، برقرارى همایش‏هاى داخلى، شرکت در همایش‏هاى تخصّصى، فیلم‏هاى مستند و ایجاد واحد درسى به تدریج به این امر مهم نایل مىآید تا به صورت هماهنگ بسترسازى‏هاى توسعه ICT ایجاد، و یک قدم دیگر به سمت نهادینه‏سازى آن برداشته شود.
4. گسترش ابزارى ICT
یکى از شاخص‏هاى توسعه ICT، چگونگى وضعیت ICT در نقاط دور از مرکز مى‏باشد. هرچه نقاط دوردست داراى امکانات قوى‏تر و از شبکه‏اى کارآمدتر برخوردار باشند، مرکز آن توانمندتر بوده و ICT توسعه بیشترى یافته است.
مسئولان و تصمیم‏گیران حوزه دین مى‏توانند به واسطه فعالیت‏هایى همچون: ایجاد شبکه‏هاى اینترانتى بین حوزه‏هاى علمیه، ایجاد پایگاههاى اینترنتى قوى، ارتباطات درون سازمانى و بین سازمانى به وسیله ICT و تأمین ابزارهاى مورد نیاز، در عمل ICT را در نقاط دوردست توسعه دهند و در همگانى کردن آن نقش مؤثرى ایفا نمایند.
http://javadnaderi.blogfa.com/
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.